Gamze İşler – Odatv / 4 Ağustos 2023
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Başbakanı, 2. Cumhurbaşkanı ve Türk Silahlı Kuvvetleri’nin (TSK) ilk Genel Kurmay Başkanı İsmet İnönü ile eşi Mevhibe İnönü’nün evliliklerini, ilk yıllarını ve yaşantılarını, İsmet Paşa ile Mevhibe Hanım’ın torunu, eski CHP Ankara Milletvekili Gülsün Bilgehan, Odatv’ye anlattı.
Henüz 19 yaşındayken, 32 yaşında olan İsmet İnönü ile evlenen Mevhibe İnönü’nün evliliği ve sonraki süreçleri, torunları Gülsün Bilgehan, Odatv’ye verdiği özel röportajda anlattı.
Gülsün Bilgehan, Odatv İzmir Temsilcisi Gamze İşler’in sorularını yanıtladı:
Soru: İsmet İnönü ile Mevhibe Hanım nasıl evlendi? İsmet İnönü, evliliğinin 21’inci günü cepheye gidiyor. Bu ilk ayrılıkta Mevhibe Hanım neler yaşadı?
Cevap: Miralay İsmet Bey, annesinin isteği üzerine evdeki Mevhibe Hanım’ı bir anahtar deliğinden görerek beğendikten hemen sonra çiftin nikâhı İstanbul Süleymaniye’deki konakta zamanın geleneklerine göre nikâhlılar karşı karşıya gelmeden kıyılmıştı.
13 Nisan 1916 Perşembe günü yapılan düğünün ertesi günü de İsmet Bey’in komutanı Ahmet İzzet Paşa, en sevdiği kurmayını mesai sonrası akşam yemeğinde alıkoymuştu. Genç subay mahcup bir şekilde bir gün öncesinde düğününün olduğunu mırıldandığında da ‘Daha iyi ya… Yemekte görüşeceklerimiz var, neşeyle konuşuruz’ demişti.
İsmet Bey öğlen evine geldiğinde, kendisini heyecanla bekleyen eşine akşam yemeğine gelemeyeceğini bildirmişti. Mevhibe Hanım, yıllar geçtikçe İsmet Bey’in görev aşkının her şeyden üstün olduğunu anlayacak, sabırla, özveriyle eşini beklemeyi hatta onu başkaları ile paylaşmayı öğrenecekti.
Zaten genç evlilerin beraberliği sadece 21 gün sürmüş, Miralay İsmet, Diyarbakır cephesine gitmek için evinden ayrılmıştı. Kafkas cephesinde hayatının bir başka önemli buluşmasını gerçekleştirecek, hem kendi hayatını hem de bir ulusun kaderini değiştirecek bir karşılaşma tarihe yazılacaktı. Miralay İsmet ile Anafartalar Kahramanı Mustafa Kemal, cephede ilk defa bir araya geleceklerdi. İsmet Bey’in gönlü ise Mevhibe Hanım’da kalmıştı ve bu aşk zorlu yıllarla gittikçe efsanevi bir sevdaya dönüşecekti.
İsmet Bey’in üç haftalık genç eşine cepheye giderken aldığı ilk hediye bir piyano oldu. Yemen’de alıştığı çok sesli batı müziği zevkini eşine de aşılamak istiyordu. Hayatlarının sonuna kadar bu zevki paylaşacaklardı. Miralay İsmet Bey 32, Mevhibe Hanım 19 yaşındaydı.
Soru: Mevhibe İnönü, savaş yılları sırasında ailesi ile beraber Malatya’ya göçmek zorunda kaldı. Yaşadığı zorlukları nasıl dile getirirdi.
Cevap: Milli Mücadele, geride kalan aileler için de başlamıştı. Mevhibe Hanım artık İstanbul’da bir ‘asi’nin eşi olarak görülüyordu. Kuvayicileri padişaha, dine karşı çıkmış kişiler olarak ilan etmişler, görüldükleri yerde idam edileceklerini bildirmişlerdi. İsmet Beyin ailesi olarak eşi Mevhibe, babası Hacı Reşit Bey, Anneler Cevriye Hanım ve Saadet Hanım ile genç çiftin ilk çocukları İzzet, zorunlu olarak İstanbul’dan dede şehri Malatya’ya kaçak olarak göç etmişlerdi. İstanbullu gelin Mevhibe Hanım için unutulmayacak bir Anadolu deneyimi başlamıştı. Malatyalılar mütevazı, sevimli, cana yakın, çocuk merakı ile kendilerine yaklaşan bir genç kadınla karşılaştılar. Mevhibe Hanım çabucak burada yeni dostlarından hamur açmasını, yöre yemeklerini yapmasını öğrendi.
Soru: İlk çocukları İzzet’in ölümünü öğrenen İsmet İnönü ve Mevhibe Hanım neler yaşadı.
Cevap: Mevhibe Hanım, Kurtuluş Savaşının ilk zaferleri Birinci ve İkinci İnönü Savaşlarını Malatya’da, eşinden uzakta yaşadı. Artık ünlü İsmet Paşa’nın hanımıydı, toplum içindeki itibarı artmıştı ama aile olarak Malatya’da iki büyük acı yaşayacaklardı. İsmet Bey’in Mustafa Kemal’in isteği üzerine derhal Ankara’ya hareket ettiğinde veda edemeyip, elini öpemediği babası Hacı Reşit Bey ve zayıf sağlıklı ilk evladı İzzet’i orada kaybedeceklerdi. Acılı anne, evlat acısını kalbine gömecek, cephedeki babadan ölüm haberini saklayacaktı. Sakarya Savaşı sonrasında ancak Akşehir’de buluştuklarında birbirlerine sarılarak gözyaşı dökeceklerdi.
Soru: Mevhibe Hanım Lozan da kimlerle arkadaşlık yaptı, günleri nasıl geçti?
Cevap: Mevhibe Hanım, Mustafa Kemal’in önerisi üzerine Lozan Konferansı’nın ikinci bölümünde İsmet Paşa ile birlikte Lozan’a gitti. Pasaport almak için ilk defa fotoğraf çektirdi, seyahat için kendine yeni giysiler aldı, ileride kurulacak Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın görüntüsünü verdi. Lozan’da da Malatya’da olduğu gibi ortama uydu, yeni arkadaş, dostluklar edinmekte gecikmedi. Heyetteki delegelerin eşleri ile dostluklar kurdu. Yaşadıklarını memleketteki annelerine -Annesi Saadet Hanım ve Kayınvalidesi Cevriye Hanım- kendi samimi yorumları ile yazdı. Bu yazışmalar bugün İnönü Vakfı’nda değerli tarihi tanıklıklar olarak yer alıyor.
Soru: Ömer, 1924’te doğuyor, Mevhibe Hanım Lozan’da mı Ömer’e hamile kaldı
Cevap: Mevhibe Hanım Lozan’dan oğlu Ömer’e hamile olarak döndü. Ömer, babası Cumhuriyet’in ilk başbakanlığında Ankara’da iken 21 Ocak 1924’de İzmir’de doğdu.
Soru: Başbakan eşi olarak Atina, Moskova, Roma’da bulunan Mevhibe hanımın o günlere ait anlattığı arkadaşlıkları, anıları siyasi görüşmeleri var mı?
Cevap: Mevhibe Hanım, Türkiye Cumhuriyetinin ilk Başbakanı’nın eşi olarak Yunanistan, Sovyetler Birliği, İtalya resmi gezilerine katıldı. İlk andan sonuna kadar, hayatı boyunca, resmi konular hakkında görüş belirtmedi. Bu konuda, bir gezinin en küçük üyesi Ömer bile, bir gazetecinin, ‘Söyle bakalım, babanı muzaffer bir komutan, Lozan kahramanı veya Cumhuriyet’in Başbakanı olarak mı en çok seversin’ sorusuna ‘Babamı babam olduğu için severim’ demişti.
Soru: Mevhibe hanımın 1928 de kurduğu “Yardım Sevenler Derneği” hangi faaliyetlerde bulundu.
Cevap: Mevhibe Hanım, 1928 yılından beri bir grup arkadaşıyla “Yoksul Kadın Yardım Cemiyeti”ni kurmuş ve başkanlığını üstlenmişti. Dernek 10 yıl sonra, Atatürk’ün , “Kadının yoksulu olmaz, kadın bizatihi bir varlıktır” sözleri ile “Türkiye Yardım Sevenler Derneği” olarak anılacaktı. Dernek hala en saygın kurumlardan biri olarak işlevini sürdürüyor.
Soru: Mevhibe Hanım’ın, kadınların siyasi anlamda güçlenmesi ile ilgili bir çalışması oldu mu
Cevap: Başbakan İsmet İnönü’nün teklifiyle 5 Aralık 1934’te kabul edilen kadınlara seçme seçilme hakkını ilk kullanan ve destekleyen kadınlardan biri Mevhibe İnönü olmuştu ve TBMM’ye milletvekili olarak giren ilk kadınlarla da gurur duymuş ve dostluğunu sürdürmüştü. Yıllar sonra, 22. Dönemde, o görmedi ama bu onuru, torunu olarak ben de yaşadım.
Soru: 1922’de İzmir’e yerleşen Mevhibe Hanım’ın İzmir’le ilgili düşünceleri nelerdi
Cevap: İzmir’in Kurtuluş ve Kuruluş için Cumhuriyet tarihinde önemi ayrıdır. İzmir’in işgali Osmanlı İmparatorluğu’nda çöküşün son damlasıdır ve Milli Mücadele’nin tetikçisidir. Zafer’in hemen sonrasında Kurtuluş Savaşı kahramanlarının aileleri İzmir’dedir. Atatürk’ün muhterem annesi Zübeyde Hanım, gelecekteki eşi Latife Hanım, İsmet Paşa’nın eşi, annesi İzmir’deler. Lozan- İzmir arasında ilk yazışmalar… İsmet Paşa Lozan’dan eşine kartpostal yolluyor, “Bana İzmir’den haberler yollayın. Zarfa, ‘İsmet Paşa- Lozan’ yazarsanız mektup beni bulur” diyor.
Soru: Mevhibe Hanımın gözünden İsmet İnönü nasıl biriydi?
Cevap: Az bulunur bir aşk hikayesi İsmet Paşa-Mevhibe Hanım hayatı… 17 Aralık 1973 Pazartesi sabahı Pembe Köşk’te, yukarı kattaki kahvaltı masasında karşımda oturan 57 yıllık çifte hayranlıkla bakıyordum. Onları bazen öfkeli, üzgün, telaşlı rastlamıştım ama birbirlerinden bıktıklarını hiç görmemiştim. Bir hafta sonra, Anıtkabir’de İsmet İnönü, Aziz Şefi, Kardeşi, Velinimeti Atatürk’ün yanına gömülürken, Mevhibe İnönü, kendisine destek olan çocuklarının kollarından sıyrılmış ve kabre doğru yaklaşarak sevgilisine son sözlerini söylemişti: “Paşam, biz beraberken ne kadar güzeldik.”
Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk başbakanı olan İsmet İnönü, 1934’te, İnönü muharebelerindeki başarılarından dolayı “İnönü” soyadını aldı.